نگاهی به فیلم «عصر جدید» / مسخ انسان در اسارت ماشین

مجله نوا، رضا صائمی

«عصر جدید» چارلی چاپلین نشان می دهد که او نه تنها یک هنرمند سینما به خصوص در کمدی بوده، بلکه بینشی از تاریخ و جامعه و انسان مدرن داشته است.

فیلم «عصر جدید» در سال 1936 ساخته شد که در آن انسان مدرن، آن طور که امروز فهمیده می شود، از رنج تکنولوژی و مدرنیته بی خبر بود و به نظر می رسد چاپلین از این فیلم برای پیش بینی رنج دنیای مدرن استفاده کرده است. و ما واقعاً نسبت به این دوران انتقاد داریم. تحلیل مهمی که مثلاً مدرسه فرانکفورت با دنیای تجارت ارتباط دارد.

در واقع شما در این فیلم با تبدیل انسان به تکنولوژی و دنیای مکانیکی سروکار دارید، نمونه های نمادینی که در آنجا چسبیده به گازهای ماشین آلات کارخانه پیدا می شوند. این نمایشگاه روایتی از فردی است که در هنر مدرن غرق شده است. رویکرد مارکسیستی به تفکیک انسان مدرن به ویژه طبقه کارگر را می توان در فرآیندها و روش های اقتصادی نظام سرمایه داری در این فیلم جستجو کرد. جایی که او به عنوان یک کارمند مجبور است هر روز پیچ و مهره ها را ببندد، آنقدر درگیر کار است که به تدریج به هویت تبدیل می شود و بخشی از همان فرآیند کاری می شود. او خودش تبدیل به ماشینی می شود که انگار از کارهای شخصی خود دست کشیده و به گفته مارکوس قربانی یک نفره شده است. هر چیزی را که شبیه پیچ است می چرخاند و می بندد.

روایت دیگری از این کنترل ماشین به انسان را می توان در تست خودکار دستگاه غذا جستجو کرد که در آن چاپلین دوباره از ضعف انسان صحبت می کند و در اینجا بدن او تحت کنترل فنی است. جالب اینجاست که تمام شوخی ها و جنبه های طنز فیلم در ساخت این سناریوها ساخته شده است. گویی وضعیت اسفبار کارگران در سرمایه داران صنعتی و اجتماعی را با زبانی طنز به تصویر می کشد.

چهار سال طول کشید تا «عصر جدید» با نام اصلی «جامعه» ساخته شود و به یکی از بهترین آثار چاپلین تبدیل شد. بسیاری از منتقدان بر این باورند که ایده‌های اصلی فیلم با واحد پول آمریکا در سال 1929 گرفته شده است. چاپلین در این فیلم نیز مانند همه فیلم هایش نقش مسافری فقیر را بازی می کند که بورژوازی ها را نقد می کند.

شاید فراتر از تحلیل یا انتقاد طبقاتی، چاپلین دنیای مکانیکی را در «عصر جدید» تحقیر می کند. دنیایی که در آن ماشین آلات و فناوری فقط در خدمت دنیای سرمایه داری سودآور عمل می کنند، جایی که همه چیز و خود انسان در فرآیند تولید به یک شی تبدیل می شود و تنها به عنوان بخشی از سود تعریف می شود. نزدیک به یک قرن پس از این فیلم، «نسل جدید» را می توان به عنوان بازتابی از دنیای مدرن در نظر گرفت که در آن فردی در تصویر جدیدی از هنر گرفتار شده و همچنان در چرخ دنده های آن سرگردان است.

به عبارت دیگر، چاپلین در «عصر جدید» به اسارت مکانیکی انسان و فاجعه مکانیکی دست می زند و به صورت مکانیکی از دگردیسی انسان صحبت می کند. به هر حال، تصویر عاشقانه یا مطلوب دنیای امروز را تضعیف می کند و واقعیت تلخ آن را روشن می کند. «عصر جدید» را می توان الگوی موفق دنیای خیالی دانست و فیلم نمونه ای از کمدی تاریک است. در عین حال «عصر جدید» و «دیکتاتور بزرگ» را می‌توان فیلمی سیاسی از چاپلین دانست که در آن از قدرت و رفاهی که ساخته شده انتقاد می‌کنند.

صرف نظر از تأثیر سیاسی و اجتماعی «عصر جدید»، خود این فیلم بر حسب ژانر، یکی از خنده دارترین فیلم های تاریخ سینمای جهان است که هیچ گاه طراوت و تازگی خود را از دست نداده و هنوز هم دارد. به آن بخندید و عاقلانه در مورد آن فکر کنید. «دوران جدید» هنوز قدیمی و پر از تعاریف تاریخی و اجتماعی نشده است. نمونه ای موفق از یک کمدی اجتماعی مهم که در هر سن و زمانی قابل مشاهده است.

این فیلم را در Experience تماشا کنید